„Bolje spriječiti nego liječiti – redovnom kontrolom pobijedićemo karcinom grlića materice” slogan je 15. Evropske nedjelje prevencije raka grlića materice, koja se obilježava od 18. do 24. januara, u cilju podizanja svijesti o ovoj bolesti i načinima prevencije. „U 2020. godini u Službu za onkologiju, JZU Bolnica Trebinje, su se javile četiri naše sugrađanke sa karcinomom grlića materice. Dvije su bolest otkrile na redovnom ginekološkom pregledu i uspješno su izliječene operacijom. Kod jedne gospođe bolest se proširila na okolne strukture, pa nije bilo moguće sprovesti operativno liječenje i upućena je na konkomitantnu hemoradioterapiju u KC Banja Luka. Nažalost jedna mlada sugrađnaka je preminula u prošloj godini od ove bolesti.“- kazao nam je dr Mirko Kolak, spec. internista- onkolog. Kako navodi dr Kolak, karcinom grlića materice je drugi malignitet po učestalosti kod žena (17.8 na 100.000 stanovnika) u zemljama koje nemaju skrining za ovu bolest. Smrtnost u tim zemljama je 9.8 na 100.000 stanovnika. Nažalost naša država je na neslavnom mjestu na toj ljestvici, a Srbija se još uvjek karakteriše mortalitetom koji je na vrhu ljestvice. U svijetu se 89% novih slučajeva registruje u zemljama u razvoju, jer je skrining smanjio incidencu ove bolesti do 4.4 slučaja na 100.000 stanovnika u razvijenim zemljama. Pitali smo šta je, uopšte, rak grlića materice i šta treba da znamo o njemu? Rak grlića materice je najozbiljnija komplikacija infekcije humanim papiloma virusom (HPV). Najjači onkogeni potencijal (potencijal da izazove rak grlića materice) imaju tipovi 16 i 18 HPV-a. Virus ometa reparaciju proteina p53 i Rb na kontrolnim tačkama ćelijskog ciklusa, favorizujući genetske greške i dovodeći do maligne transformacije. Dobra osobina raka grlića materice je što se razvija u dugom vremenskom periodu. Potrebno je 5 i više godina od pojave prvih prekanceroznih promjena do nastanka raka. Ova činjenica omogućava ginekologu da otkrije promjenu u ranom stadijumu, prije nego što je ona postanla invazivna i prije nego što se počela širiti. Rani stadijum bolesti se liječi hirurški, lokalno uznapredovala bolest (stadijum IIA – IVA) se liječi radioterapijom i hemoterapijom, koja je okosnica liječenja i metastatske bolesti. Saznali smo i koji su to najčešći faktori rizika. Najznačajniji faktor rizika za ovu bolest jeste upravo infekcija humanim papiloma virusom i ponašanje koje prediponira njen nastanak (rani početak seksualnog života i veći broj sekalnih partnera). Činjenica je da većina žena (99.7%) sa rakom grlića materice ima ovu infekciju. Pušenje je važan faktor rizika za razvoj ove bolesti, a rizik raste sa intezitetom navika konzumiranja duvana. Bolest se češće javlja u populaciji sa nižim životnim standardom i lošim uslovima života, nižim stepenom obrazovnja i lošom zdravstvenom zaštitom. Koje osobe su pod povećanim rizikom od oboljenja? To su žene koje su rano stupile u seksualne ondose, koje su imale više partnera i čiji su partneri takođe imali mnogobrojne partnerke. Takođe, to su žene koje su imale druge seksualno prenosive bolesti (Herpes, Chlamydia). U rizičnu grupu spadaju i žene koje su ranije imale karcinom ili prekancerozne lezije, žene lošeg imuniteta, pušači i žene koje koriste oralne kontraceptive. Kako se može smanjiti rizik od nastanka? Smanjenje incidence cervikalnog karcinoma tokom poslednjih decenija je povezano sa skrining programima koji rano detektuju karcinom i prekusorske lezije. Skrining metode su Papanicolau test (citološki pregled) i testiranje na visokorizične tipove HPV-a. HPV testiranje je efikasnije od citologije i povećava broj preporuka za kolposkopiju, što dovodi do ranije dijagnoze.Vakcinacija je takođe novi način prevencije. Adenokarcinomi grlića materice čine 20 do 25% cerivkalnih karcinoma i oni se teže otkrivaju skrining programom. Dr Kolak je objasnio i zašto su važni preventivni pregledi i šta oni podrazumijevaju: ...stvaranje navike da se redovno odlazi kod ginekologa (jednom godišnje), bez obzira da li postoje neke tegobe i da se tom prilikom uradi i Papanicolau test je najsigurniji način da se ova bolest otkrije na vrijeme. Papaniolau test je jednostavna i bezbolna metoda kojom se pregledaju ćelije dobijene brisom sa grlića. Test je najbolje uraditi 10 do20 dana nakon početka mensturacije. Par dana pred pregled ne treba koristiti vaginalete, lokalne kontraceptive, a dan pred pregled poželjno se uzdržavati od seksualnog odnosa. Normalan nalaz označen je grupom I i II. Grupa III može ukazati na upalu, ali i na prekancerozu, a grupe IV i V ukazuju na prisustvo ćelija raka u brisu. Da li se rak grlića materice može spriječiti? Ovo je apsolutno preventabilna bolest kroz skrining program i program vakcinacije tinejdžerki koje nisu stupile u seksualne odnose. Na žalost u našoj državi ne postoji organizovan skrining program niti je dostupna vakcina. Ovim putem upućujemo apel svim ženama da jedan dan u godini odvoje za kontrolni ginekološki pregled.